سرانه مصرف واقعی تخم مرغ در ایران

 

با بررسی اطلاعات معاونت امور تولیدات دامی(اموردام) وزارت جهادکشاورزی که نهاد تخصصی در زمینه برنامه ریزی و کنترل تولید و بازار تخم مرغ در کشور است، مشاهده می شود که میزان تولید گوشت مرغ و تخم مرغ (جدول1) در سال 1392 به میزان 893 هزارتن می باشد.

 

جدول 1- آمار تولیدات دامی از سال 1387- 1392(هزارتن) (معاونت امور تولیدات دامی، وزارت جهادکشاورزی)

		1387	1388	1389	1390	1391	1392	میانگین شش سال
تخم مرغ	میزان تولید	727	751	767	700.3	912.7	893.4	791.9
	درصد رشد	*	3.3	2.13	-8.69	30.3	-2.11	3.81
گوشت مرغ	میزان تولید	1565	1610	1666	1783	1871	1967	1743.6
	درصد رشد	*	2.87	3.47	7.02	4.93	5.13	4.68

*اعدادی که مارک دار شده اند توسط مولف برآورد شده اند.

 

هرچند این آمار رسمی ترین و موثق ترین آمار کشور در بخش طیور تخمگذار است ولی اشتباهات بسیار زیادی در آن وجود دارد که میتواند صحت آن را تحت الشعاع قرار دهد. به عنوان نمونه آمار نامه کشاورزی سال 1390 که خلاصه آن در جدول شماره 2 آمده است نشان میدهد که استان کهگیلویه و بویراحمد تولید 3.8 هزارتن تولید تخم مرغ داشته و ظرفیت مرغ تخمگذار آن 100 هزار قطعه است. با یک تقسیم ساده مقدار تولید تخم مرغ (3.8 هزارتن) بر میانگین تولید تخم مرغ هر قطعه مرغ (18-19 کیلوگرم/ مرغ) می بایست در این استان 200- 211 هزار قطعه مرغ تخمگذار وجود داشته باشد نه 100 هزار قطعه. حال آنکه در آن مقطع تعداد جوجه ریزی زیر 90 هزار قطعه بوده است. این میزان حتی با احتساب مرغ بومی نیز به این میزان نخواهد رسید. البته باید خاطرنشان ساخت در دولت قبل، ملاک آمارها تنها مرکز آمار بوده و توجه چندانی به اطلاعات وزارت جهادکشاورزی نمیشد. امید است از سال 1394 تنها آمارهای دقیق و قابل استناد را بتوان از وزارت جهادکشاورزی اخذ نمود.

 

 

جدول 2- ظرفیت واحدهای تخمگذار و میزان تولید تخم مرغ و گوشت مرغ درسال 1390 به تفکیک استان(آمارنامه کشاورزی، 1391)

استان	ظرفیت و تعداد واحد تخمگذار		میزان تولید (هزارتن)
	تعداد	ظرفيت	تخم مرغ	گوشت مرغ
آذر بایجان شرقی	298	8665140	100.5	76.1
آذربایجان غربی	43	1184808	16.1	64.7
اردبیل	27	718330	10.1	40.9
اصفهان	137	6626612	64.9	116.8
البرز	105	7803660	30.3	45.8
ایلام	1	30000	1	29.4
بوشهر	1	40000	0.9	21.6
تهران	130	12210911	61.9	78.5
چهارمحال و بختیاری	8	217000	3	26.9
خراسان جنوبی	16	511400	8.2	44.4
خراسان رضوی	223	6999820	117.7	113.2
خراسان شمالی	3	39300	3	19.1
خوزستان	5	250000	5.5	67.7
زنجان	17	792200	9.2	36
سمنان	24	1198000	11	45.1
سیستان و بلوچستان	2	370000	4.6	29.7
فارس	28	2389500	37.4	105.5
قزوین	42	6029400	25.6	62.8
قم	144	6281180	24.8	47.5
کردستان	11	409000	4.9	35.4
کرمان	14	960000	11.7	39.3
کرمانشاه	20	732500	7.2	36
کهگیلویه و بویراحمد	3	100000	3.8	14.3
گلستان	17	1886000	18	87.7
گیلان	1	36000	17.2	77.6
لرستان	12	452000	5.2	49.9
مازندران	22	824624	13	151.9
مرکزی	64	2566500	28.7	68.1
هرمزگان	1	10000	1.1	26.5
همدان	47	1610500	25.4	67.3
یزد	16	1133300	26.8	49
جنوب استان کرمان	1	100000	1.7	8.8
جمع­کل	1483	73177685	700.3	1783.4

 

همچنین در جدول 3 سرانه مصرف تولیدات دامی توسط معاونت امور تولیدات دامی چنین اعلام شده است، به طوریکه میزان سرانه تخم مرغ مصرفی در ایران در سال 92-91 به 11.12-11.42 کیلوگرم به ازای هر نفر در سال رسیده است.

 

جدول شماره 3- آمار مصرف تولیدات دامی کشور از سال 1387- 1392(کیلوگرم در سال) (معاونت امور تولیدات دامی)

گوشت مرغ	تخم مرغ	سال
21.93	9.85	1387
22.12	10.08	1388
23.08	10.06	1389
24.40	9.66	1390
25.21	11.42	1391
25.16	11.12	1392
*	11.82	1393

 

نگاهی به وب سایت مرکز آمار ایران و نیز ساعت جمعیتی نشان میدهد که در پایان سال 1393 جمعیت ایران 78.2 میلیون نفر بوده است. همچنین دکتر طلاکش از تولید 600 تن تخم مرغ مازاد در روز اول اردیبهشت 1394 خبر داده است. آمار واقعی ولی منتشر نشده نشان میدهد که درحال حاضر 1812 فارم تخمگذار فعال در ایران وجود دارد و در سال 1393 بیش از 42 میلیون قطعه جوجه ریزی تخمگذار شده و میزان تولید تخم مرغ در سال 93 به 925هزار تن رسیده است. با فرض تولید این مقدار تخم مرغ توسط بخش تخمگذار صنعتی و مرغ بومی میتوان گفت که سرانه مصرف تخم مرغ در سال 1393 حدود 11.82 کیلوگرم می باشد. آنچه در این میان و در محاسبات دیده نمی شود تخم مرغهای خوراکی تولید شده توسط مرغهای غیر تخمگذار است که در محاسبات آورده نمی شود. در این مقاله سعی می شود که محاسبات نسبتا دقیقی از این میزان تخم مرغ تولیدی توسط مرغهای غیز تخمگذار صنعتی آورده شود که در قفس پرورش نمی یابند.

 

همانطور که میدانید میزان تولید تخم مرغ و مصرف پروتئین حیوانی یکی از شاخصهای توسعه یافتگی هر کشوری می باشد. اطلاعات مرکز تحقیقات استراتژیک وابسته به مجمع تشخیص مصلحت نظام نشان میدهد که اهداف کمی و کیفی برای مصرف سرانه و نیز میزان تولید تخم مرغ برای سال پایه یعنی 1384 و نیز سال پیش بینی یعنی 1393 طبق جدول 4 می باشد. هرچند آمار جهادکشاورزی برای سال 1393 میزان 925 هزارتن می باشد که بر این اساس سرانه مصرف 11.82 کیلوگرم خواهد بود که این عدد کمتر از میزان پیش بینی شده در برنامه پنجم توسعه بوده است.

 

 

جدول 4- اهداف کمی و کیفی پیش بینی شده در برنامه چهارم و پنجم توسعه (www.csr.ir)

اهداف	عنوان	سال پایه (84)	سال 1393
کمی	مصرف سرانه تخم مرغ(کیلوگرم در سال)	9.5	12.5
	تولید تخم مرغ(هزارتن در سال)	671	964
کیفی	ضریب تبدیل تخم مرغ	2.77	2.68

میانگین جهانی مصرف سرانه تخم مرغ 180 عدد است، مصرف سرانه تخم مرغ در ایران طی سال 1389، 25 عدد کمتر از میانگین جهانی بوده و خوشبختانه درحال حاضر با رشد خوبی در این زمینه مواجه بوده و به 191 عدد در سال 1393 رسیده است. از این میزان 25 درصد از طریق مصرف صنایع غذایی مانند کیک و کلوچه و باقی به صورت مستقیم در منازل مصرف می‌شود. در جدول شماره 5 به سرانه تخم مرغ مصرفی در کشورهای مختلف جهان برحسب عدد تخم مرغ به ازای هر نفر در سال توسط کمیسیون بین المللی تخم مرغ اشاره شده است.

 

 

جدول 5- سرانه تخم مرغ مصرفی درکشورهای مختلف جهان(تعداد/ هر نفر/ سال) (IEC)

کشور	1996	1998	2000	2002	2008
کانادا	171	182	188	185	181
آمریکا	238	245	258	254	248
آلمان	222	225	223	217	212
فرانسه	260	261	264	248	248
ایتالیا	221	222	219	223	224
هلند	175	178	180	184	182
انگلستان	168	170	173	176	183
سوئد	196	193	197	187	197
ژاپن	337	324	328	329	334
استرالیا	154	156	155	152	196

 

این درحالیست که کشور ایران با جمعیتی جوان نیازمند توجه بیشتر به تامین منابع پروتئینی است. یکی از منابع بسیار مهم و با ارزش پروتئینی، همانا تخم مرغ است. در حقیقت، پروتئین تخم‌مرغ چنان کیفیت بالایی دارد که به عنوان استانداردی برای مقایسه سایر پروتئین‌ها استفاده می‌شود. ارزش بیولوژیکی پروتئین تخم مرغ (93.7)، شیر(84.5)، ماهی (76) و گوشت گاو (74.3) درصد می باشد.

بر اساس استاندارد سازمان جهانی خاروبار (فائو) روزانه هر فرد باید 21 گرم پروتئین حیوانی مصرف کند تا فرد سالم باشد که این امر اهمیت و جایگاه دامپروری را نشان می‌دهد. درکشورهای درحال توسعه متوسط مصرف پروتئین حیوانی 21 گرم در روز بوده که این میزان کمتر از متوسط مصرف جهانی (یعنی29گرم) و کشورهای توسعه یافته (59 گرم در روز) است.

طبق آخرين آمارهاي ارائه شده در سايت سازمان خوار و بار كشاورزي ملل متحد، بالاترين سرانه مصرف پروتئين حيواني در سال 2003 در جهان مربوط به كشور ايسلند با 87 گرم مصرف سرانه و به دنبال آن كشور فرانسه با 76 گرم، آمريكا،‌ سوئد و اسپانيا با 73 گرم در رده‌هاي بعدي قرار دارند. در كشورهاي منطقه نيز قزاقستان با مصرف روزانه 43 گرم در روز در صدر جدول و پاكستان و ايران با 22 گرم در روز در قعر جدول قرار دارند. در جدول 6 و 7 میزان مصرف تخم مرغ در قاره های مختلف و برخی کشورهای آسیایی که مصرف تخم مرغ در آنها بالاست اشاره شده است.

 

جدول6- سرانه مصرف تخم مرغ در قاره های مختلف بین سالهای 2000-2009 (فائو) (کیلوگرم/ هرنفر/ سال)

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009
قاره آفریقا	2.1	2.2	2.2	2.2	2.2	2.3	2.2	2.3	2.4	2.3
آمریکا	10.6	10.9	10.8	10.8	10.9	11.1	11.5	11.3	11.3	11.4
اروپا	12.1	12.3	12.6	12.4	12.6	12.5	12.7	12.8	12.8	12.7
اقیانوسیه	6.2	6.3	6.21	5.6	5.6	5.9	7.1	6.5	6.5	6.4
آسیا	8	8	8.1	8.3	8.3	8.5	8.5	8.7	9.1	9.2
جهان	8.1	8.2	8.3	8.3	8.4	8.5	8.5	8.7	8.9	8.9

 

کمیسون بین المللی تخم مرغ در سال 2015 اعلام میکند که 4.93 میلیارد قطعه مرغ تخمگذار وجود دارد که از این میزان 800-1000 میلیون قطعه در کشور چین، 276 میلیون قطعه در ایالات متحده و 290 میلیون قطعه در پانزده کشور اتحادیه اروپا نگهداری می شود. هندوستان با 133 و مکزیک با 115 میلیون قطعه در رتبه های بعدی قرار دارند. 50 درصد تخم مرغهای خوراکی جهان سفید و 50 درصد دیگر قهوه ای می باشند. کشور آلمان بزرگترین واردکننده تخم مرغ می باشد.

 

جدول7- سرانه مصرف تخم مرغ در کشورهای مختلف آسیایی بین سالهای 2000-2007 (فائو) (کیلوگرم/ هرنفر/ سال)

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007
قاره آسیا	8	8	8.1	8.3	8.3	8.5	8.5	8.7
برونئی	11.98	12.33	21.11	15.83	15.56	14.81	15.31	20.99
ایران	6.62	6.58	6.18	6.87	7.38	8.73	7.16	7.96
ژاپن	19.38	19.24	19.3	19.24	18.86	19.1	18.98	19.59
کره	9.58	10.53	10.57	10.55	9.9	9.96	10.3	10.34
مالزی	12.03	11.12	9.76	12.27	12.51	12.24	12.22	12.24
تایلند	9.83	9.53	10.05	9.82	8.11	8.97	9.43	9.62

 

برای دانستن سرانه واقعی مهمترین عامل داشتن اطلاعات درست در زمینه میزان تولید تخم مرغ است به عنوان نمونه میزان تولید تخم مرغ در ایران، آسیا و جهان در سالهای 2010-2012 طبق اطلاعات فائو(منتشر شده در گلوبال پولتری ترند) به شرح زیر است.

 

 

جدول 8- میزان تولید تخم مرغ در ایران، آسیا و جهان (Global poultry Trend)

2012	2011	2010
800	800	741	ایران
38700	38100	37488	آسیا
64700	64200	63575	جهان

 

 

هرچند معاونت بهبود تولیدات دامی میزان تولید تخم مرغ را در سال 1392 معادل 893.4 هزارتن (با احتساب تولیدات مرغ بومی) و سرانه را 11.12 کیلوگرم اعلام میکند. ولی شرکت Avangard که بزرگترین تولید کننده تخم مرغ در اروپا بوده و در کشور اکراین قراردارد اعلام میکند تولید تخم مرغ ایران در سال 2013 (1392) که ایران رتبه سیزدهم جهان را با 1.1 درصد از تولیدات جهانی به خود اختصاص داده است. با فرض 1.1 درصد از تولیدات جهان میتوان اعلام نمود که این میزان حدود 721هزارتن تخم مرغ است.

هرچند در ایران تمام تخم مرغهای تولیدی به صورت صنعتی در داخل قفس تولید می شود و تنها مرغهای بومی که حدود 90-100 هزار تن تولید تخم مرغ میکنند به صورت آزادانه و در داخل طبیعیت و خارج از قفس نگهداری می شوند و به عنوان تخم مرغ رسمی یا بومی به بازارهای محلی یا به صورت خود مصرفی به مصرف خانوارهای روستایی و شهرهای کوچک می رسد. در این میان تخم مرغهای تولیدی توسط مرغهای مادر گوشتی، اجداد، مادر تخمگذار و … در محاسبات آورده نمی شود. هرچند به این نکته باید دقت کرد که در محاسبات جهانی این بخش از تخم مرغها در محاسبات آورده می شود یا خیر؟ در این مقاله سعی می شود برآوردی از تخم مرغهای تولیدی توسط این بخش انجام شده و ارائه گردد.

 

همانطورکه میدانید مرغهای مادر تخمگذار که تولید کننده جوجه های یکروزه تخمگذار هستند توسط چندین شرکت نگهداری می شوند. طبق آمار وزارت جهادکشاورزی در ایران سالانه 608530 قطعه مرغ مادر تخمگذار جوجه ریزی می شود. با پیش فرضهای زیر میتوان گفت که:

• زنده مانی در آمیخته H&N بین 0- 20 هفتگی 96-98 درصد و زنده مانی در دوره تولید (21-72 هفتگی) 92- 96 درصد می باشد. که در محاسبات ما میزان تلفات را 4 درصد برای دوره پرورش مرغهای مادر تخمگذار لحاظ نمودیم.
• مجموع تخم مرغ تولیدی برای آمیخته H&N را 285-295 عدد و تعداد قابل جوجه کشی را 260-270 عدد در نظر می گیرند که به طور متوسط تعداد تخم مرغ خوراکی به ازای هر قطعه مرغ پای تخم 25 در نظر گرفته شد.
• درآمیخته LSL مجموع تخم مرغ تولیدی تا 72 هفتگی 295-305 عدد و تخم مرغ قابل جوجه کشی 270-280 عدد می باشد.

 

 

 

جدول9- جوجه ریزی گله مادر تخمگذار، تعداد مرغ پای تخم، سرانه تخم مرغ خوراکی در ایران

آمیخته	تعداد جوجه ریزی مادر در سال 92		مرغ پای تخم	تعداد تخم مرغ خوراکی به ازای هر قطعه مرغ پای تخم	مجموع تخم مرغ خوراکی تولید شده توسط سویه
LSL	255,893	تولید داخل	245,657	25	6,141,432
Bovanz	26,496	وارداتی	25,436	25	635,904
Shaver	57,382	وارداتی	55,087	25	1,377,168
H&N	34,080	وارداتی	32,717	25	817,920
Hy-Line	234,679	تولید داخل	225,292	25	5,632,296
جمع کل	608,530		584,189	*	14,604,720

 

بر اساس اطلاعات جدول شماره 6 می توان گفت که سالانه 14.6میلیون عدد تخم مرغ توسط این مرغها به عنوان خوراکی تولید می شود. با فرض اینکه میانگین وزن تخم مرغ در طول کل دوره 58 گرم باشد میتوان گفت که 847074 کیلوگرم تخم مرغ خوراکی توسط این مرغهای مادر در ایران سالانه تولید می گردد.

مرغهای مادرگوشتی نیز یکی از بخشهای مهم در صنعت مرغداری است. که بخشی از تخم مرغ آن به صورت خوراکی وارد چرخه مصرف می گردد. درجدول شماره 7 تعداد جوجه ریزهای گله مادر برحسب سویه طبق آخرین آمار منتشر شده توسط انجمن جوجه یکروزه در سال 1393 به شرح زیر است. با وجود 11.18 میلیون قطعه جوجه ریزی مادر و با فرض تلفات 5 درصدی میتوان گفت تعداد مرغ پای تخم در سال 1393 در ایران 10.6 میلیون قطعه بوده است. در دفترچه راهنمای مدیرتی راس 308 اعلام شده است که تعداد تخم مرغ قابل جوجه کشی در نژاد راس 175 و مجموع تخم مرغ تولیدی 182 عدد و میانگین وزن 62 گرم در طول 40 هفته تولید می باشد. با چنین فرضی میتوان گفت که سالانه 5268 تن تخم مرغ خوراکی وارد چرخه مصرف می شود.

 

جدول10- جوجه ریزی گله مادر گوشتی، تعداد مرغ پای تخم، سرانه تخم مرغ خوراکی در ایران

وزن تخم مرغ خوراکی (کیلوگرم)	سرانه تعداد تخم مرغ خوراکی	تعداد مرغ پای تخم	جوجه ریزی سال 93
144,706	8	291745	307,100	آربوراکرز
4,747,852	8	9572282.65	10,076,087	راس
311,402	8	627826.5	660,870	کاب
64,890	8	130826.4	137,712	هوبارد
5,268,850	8	10622680.55	11,181,769	جمع

http://www.sdocp.ir/Reports/Actual/Default.aspx

مرغهای اجداد گوشتی در ایران را چهار سویه غالب تشکیل می دهند اطلاعات انجمن جوجه یکروزه نشان میدهد که سالانه 167 هزار قطعه اجدادگوشتی در ایران جوجه ریزی می شوند. با مراجعه به دفترچه راهنمای مدیریت اجداد گوشتی در می یابیم که درصد تلفات در مرغ اجداد گوشتی 4-5 درصد، مجموع تخم مرغ تولیدی 169.6 و تخم مرغ قابل جوجه کشی 159.9در طول 41 هفته تولید می باشد. با چنین پیش فرضهایی میتوان گفت که سالانه 98.3 تن تخم مرغ خوراکی توسط این واحدها تولید می شود.

 

 

 

جدول 11- جوجه ریزی گله اجداد گوشتی ایران در سال 1393

وزن تخم مرغ خوراکی (کیلوگرم)	سرانه تعداد تخم مرغ خوراکی	تعداد مرغ پای تخم	جوجه ریزی سال 93
12,958	10	20900	22,000	آربوراکرز
75,392	10	121600	128000	راس
10,013	10	16150	17,000	کاب
0	10	0	0	هوبارد
98,363	10	158650	167,000	جمع

http://www.sdocp.ir/Reports/Actual/Default.aspx

علاوه برموارد فوق بایستی سایت پرورش لاین بابلکنار را که نماینده هایبرو هلند بوده و سویه تولید آن آرین بوده است را باید درمحاسبات آورد رئیس مجتمع مرغ لاین ایران اعلام کرده است که ظرفیت اسمی لاین این مجمتع 8400 قطعه جوجه می باشد و نیز هرجوجه یکروزه لاین، 40 جوجه اجداد، از جوجه های اجداد 47 جوجه مادر، از جوجه های مادر 120 جوجه گوشتی تولید می شود. و هر جوجه لاین پایه تولید 427 تن گوشت در داخل کشور است. که این آمیخته حدود 1.3-2 درصد بازار ایران را تشکیل میدهد. با چنین فرضیاتی می توان گفت که 85.6 تن تخم مرغ خوراکی توسط این مجتمع تولید می گردد.

 

 

جدول 12- تعداد جوجه لاین، اجداد و مادرگوشتی آرین در بابلکنار

وزن تخم مرغ خوراکی (کیلوگرم)	سرانه تعداد تخم مرغ خوراکی	تعداد مرغ پای تخم	جوجه ریزی
4,948	10	7980	8,400	لاین آرین
1,967	10	3173	3340	اجداد آرین
78,690	10	126920	133,600	مادر آرین
85,605	10	138073	145,340	جمع

 

 

نتیجه گیری

با بررسی آمارها مشخص میگردد که میزان تخم مرغ خوراکی تولیدی توسط لاین آرین (85.6 تن)،گله های اجداد(98.3 تن)، مادرگوشتی (5269 تن) و گله مادر تخمگذار (847 تن) بوده که مجموعا 6300 تن خواهد بود که این میزان تولید نسبت به تولید سال 1392 (یعنی 893.4 هزارتن) معادل 0.71 درصد خواهد بود. به عیارت دیگر 0.08 کیلوگرم یا 81 گرم به سرانه مصرف تخم مرغ کشور افزوده شود. به عبارت دیگر 0.1 کیلوگرم باید به سرانه تخم مرغ مصرفی توسط وزارت جهادکشاورزی افزوده شود.

پس میتوان گفت که سرانه مصرف تخم مرغ در ایران 11.90 کیلوگرم به ازای هر نفر در سال در سال 1393 بوده است که نسبت به اروپا کمتر ولی بیشتر از قاره آفریقا، آسیا و اقیانوسیه است. با گسترش فرهنگ مصرف تخم مرغ ضروری است که سرانه مصرف هر فرد ایرانی 0.8 کیلوگرم دیگر نیز افزایش یابد تا به سطح اروپا برسد. همچنین میتوان گفت که سرانه مصرف تخم مرغ در ایران در سال 1393 با احتساب تخم مرغهای خوراکی تولیدی توسط مرغهای بومی و سایرمرغها(مادر، اجداد و ….) به 205 عدد در سال می رسد که بالاتر از میانگین جهانی[1] (8.81 کیلوگرم یا 153 عدد) بوده ولی نسبت به ژاپن (334)، آمریکا و فرانسه (248) و ایتالیا(224 عدد در سال) بسیار پائین تر است.

 

 

[1] – تولید تخم مرغ درجهان در سال 2012 معادل 64700 میلیون تن و جمعیت جهان 7.285میلیارد نفر در سال 2014 بوده است.

 

فايل pdf اين مقاله را مي توانيد از اينجا دانلود كنيد.